Ankara’da Meclisin hemen yanı başındaki Cemal Süreya Parkı’nda toplanan yurttaşların sesleri, çimenlere yayılan kararlılıkla TBMM’nin duvarlarına çarpıyor. Muğla’dan ve ülkenin dört bir yanından gelen yurttaşlar, zeytinlik alanları maden faaliyetlerine açacağı öne sürülen yasa teklifine karşı direniyor. Aynı saatlerde Meclis Genel Kurulu’nda, “Maden Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” görüşülüyor. Böylesi bir düzenleme yalnızca çevre aktivistlerinin ya da zeytin üreticilerinin değil, demokratik işleyişe inanan herkesin dikkatini çekiyor. Bu noktada da, hiç istemesek de (!) temel bir soru öne çıkıyor: Bir kanun teklifi Meclis’e sunulduğunda, nasıl yasalaşır? Zira bu konuda çok sayıda soru geliyor. Biç hukukçu değiliz. Ancak bu konuda, yani ‘kanun yapım süreci’ detaylı bir şekilde “TBMM İç Tüzüğü”nde belirtiliyor. Türkiye’de yasama yetkisi, Anayasa gereği Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne ait. Yani kanun yapma işi, seçilmiş milletvekillerinin görevi. Süreç, TBMM İçtüzüğü ve Anayasa çerçevesinde şekilleniyor.
1. Kanun Teklifi: İlk adım, bir ya da birden fazla milletvekilinin hazırladığı teklifin TBMM Başkanlığı’na sunulmasıdır. Türkiye’de yürütme organı olan Cumhurbaşkanı’nın doğrudan kanun teklifi verme yetkisi bulunmamaktadır.
2. Komisyon Aşaması: Teklif, TBMM Başkanlığı tarafından uygun bulunan ihtisas komisyonlarına havale edilir. İlgili komisyon (örneğin Enerji Komisyonu), teklifi değerlendirir, maddeler üzerinde değişiklik yapabilir. Gerekli görülürse diğer tali komisyonlardan görüş alınır.
3. Komisyon Raporu: Komisyonlar, teklif hakkındaki görüşlerini ve önerilen değişiklikleri içeren bir rapor hazırlar. Bu rapor, teklifin yasama sürecindeki seyrini belirler.
4. Genel Kurul Görüşmeleri: Raporun ardından teklif, TBMM Genel Kurulu’nda ele alınır. Görüşmelerde önce teklifin tümü, sonra maddeler tek tek tartışılır. Milletvekilleri değişiklik önergeleri sunabilir. Görüşmeler sonunda oylamaya geçilir.
5. Oylama ve Kabul: Normal kanunlar, toplantıya katılan milletvekillerinin salt çoğunluğuyla kabul edilir. Oylama çoğu zaman işaret oyuyla yapılır, ancak yirmi milletvekili talep ederse açık oylama da mümkündür. Anayasa değişikliklerinde ise nitelikli çoğunluk aranır.
6. Cumhurbaşkanının Onayı: Kabul edilen yasa, Cumhurbaşkanının onayına sunulur. Onay verilirse yasa Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Cumhurbaşkanı dilerse yasayı, gerekçesiyle birlikte bir kereye mahsus olmak üzere Meclis’e iade edebilir.
7. Veto Durumu ve İkinci Görüşme: İade edilen yasa yeniden Meclis’te görüşülür. Meclis, yasayı aynen kabul ederse Cumhurbaşkanının yayımlama yükümlülüğü doğar. Değişiklik yapılırsa süreç başa döner. TBMM’nin iradesi burada son sözü söyler.
Yasa Geri Çekilebilir mi?: Yürürlükte olan bir kanun, ya TBMM’nin yeni bir düzenleme yapmasıyla ya da Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararıyla yürürlükten kaldırılabilir. Cumhurbaşkanı, 600 milletvekilinden en az 120’sinin imzasıyla AYM’ye başvurabilir. AYM, kanunun Anayasa’ya aykırı olduğuna hükmederse iptal kararı verilir ve karar Resmî Gazete’de yayımlanır.
***
Bu yazı, kanun yapım sürecinin adımlarına dair fikir vermesi açısından kaleme alındı.
İfade etmek gerekir, Cemal Süreya Parkı’nda tutulan nöbet, yalnızca bir çevre savunusu değil, aynı zamanda yasama sürecine katılma iradesidir. O parkta yükselen seslerin Meclis duvarlarını aşması ve karar süreçlerine nüfuz etmesi için, kamuoyunun bilgiye erişimi ve sürece katılımı çok önemlidir. Evet, yasalar Meclis’te yapılır, ancak yurttaşın sesi, sokağın iradesi, kamuoyunun direnci ve demokratik baskı da bu sürecin görünmez ama etkili bir parçasıdır.
